استان اردبیل در شمال غربی ایران واقع شده است. اردبیل در طول تاریخ، به نام‌های گوناگونی ازجمله «دارالارشاد»، «دارالملک»، «دارالعرفان»، «دارالامان» و «شهر مقدس (آرتاویل)» ملقب بوده‌است و در دوره‌های مختلف، مرکز ایالت آذربایجان بوده و به‌علت قرارداشتن در مسیر جاده ابریشم، از رونق اقتصادی بسیار خوبی، برخوردار بوده‌است. این شهر در نزدیکی مرز جمهوری آذربایجان قرار گرفته و از سردترین شهرهای ایران محسوب می‌گردد که جاذبه‌های طبیعی زیادی دارد. اردبیل از مناطق با اهمیّت ایران به‌شمار می‌آید و دارای آثار و ابنیّه تاریخی و جاذبه‌های طبیعی بسیار زیادی است.این شهر در ۲۱۹ کیلومتری تبریز و ۵۷۸ کیلومتری تهران واقع شده‌است. اردبیل تمدنی ۳۰۰۰ ساله در حاشیه جادهٔ ابریشم دارد که سابقهٔ تاریخی و باستانی آن را کاروانسراهای بی‌نظیر به جهت نوع معماری و تجمیع هنرهای ظریف ایرانی بیان می‌کند. اردبیل در گذشته گذرگاه کاروان‌های تجاری و نظامی متعددی بوده که زمینهٔ احداث کاروانسراها را فراهم کرده‌است. از جملهٔ مهمترین کاروانسراهای اردبیل می‌توان به کاروانسرای سنگی صائین در نیر، شاه عباسی شورگل در بیله سوار، عباسی نقدی کندی و قانلی بولاغ در مشگین‌شهر اشاره کرد. از آثار تاریخی اردبیل که برخی به دورهٔ پیش از اسلام می‌رسد، می‌توان از دهکده آتشگاه، شهر هیر، شهریور، و جمعه مسجد اردبیل که در قدیم آتشکده بوده‌است، نام برد. با توجه به این‌که این مسجد، بزرگترین و قدیمی‌ترین مسجد اردبیل است، یکی از واحدهای آن، کتابخانه بوده‌است. بسیاری از مؤلفان دورهٔ اسلامی، بنای شهر اردبیل را به فیروز، پادشاه ساسانی نسبت می‌دهند و می‌نویسند که اردبیل به دستور این پادشاه، که در سدهٔ پنجم میلادی می‌زیست، ساخته شده‌است. فردوسی در شاهنامه بنای اردبیل را به پیروز ساسانی نسبت می‌دهد. اما تاریخ اردبیل خیلی قدیمی‌تر از زمان فیروز ساسانی‌است . آرامگاه شیخ صفی‌الدین میراث جهانی یونسکو، مسجد جامع اردبیل و بقعه سید امین الدین جبراییل از بناهای تاریخی مهمّ این شهر به‌شمار می‌روند. مضافاً این که دریاچه شورابیل (در داخل شهر)، رودخانه بالیقلو چای (در داخل شهر)، دریاچه نئور، جنگل فندقلو، پیست اسکی آلوارس، پیست اسکی روی چمن جنگل فندقلوی نمین(اردبیل)، پیکره سنگی بابا داوود عنبران، شهر توریستی سرعین، تفرجگاه بولاغلار و دهکده سولان در زمره جاذبه‌های گردشگری مهم این شهر به حساب می‌آیند.از دیگر جاذبه‌های گردشگری اردبیل، آب‌های معدنی که اغلب مزین به زیبایی‌های بی‌نظیر طبیعی می‌باشند عبارت‌اند از: خلخال سویی، قطورسویی، دودو، ایلاندو (که بر اثر زلزله ویران شده‌است)، مشه سویی، شابیل، قینرجه، ویلادره، سردابه و… همچنین آبشارها و عوارض طبیعی دیدنی مانند آبشار نره‌گر در روستای اسبوی خلخال، آبشار شورشورنه عنبران، آبشار سردابه، دریاچه واقع در قله سلطان سبلان، روستای زیبای اندبیل(خلخال) و سواحل رود قزل اوزن، جاده فوق‌العاده زیبای خلخال به اسالم، مراتع وسیع دامنه سبلان روستای اناردر جاده اردبیل به مشکین شهر زادگاه مادر بابک خرمدین وقلعه مربوط به بابک خرمدین مبارز اردبیلی می‌باشد.
از غذاهای سنتی اردبیل می‌توان به یرآلما کبابی. کباب شیشلیک، آلبالو پلو، لپه خورشت، اوماج آشی، آش دوغ، سوتلی آش، یارما آشی، بزباش، پیچاق قیمه، تاس‌کباب، ترحلوا، دومه کباب، باستیرما پلو، ترشی‌قرمه، چیغیرتما، حلوای سیاه، حلوای زرد، حلوای زنجبیل، خشیل، خورش قاتق، ساج‌ایچی، قرمه‌سبزی، قویماق، قیساوا، قیقاناق، کوفته، لونگی و هرا اشاره کرد. آش دوغ اردبیل (آیران آشی) مهمترین غذای سنتی اردبیل است و به‌عنوان غذای سنتی جهانی شناخته شده‌است
از مهمترین سوغات اردبیل می‌توان آب‌نبات، تخمهٔ آفتابگردان، حلوای سیاه، سرشیر، شیرینی‌های محلی، شکلات روسته، عسل طبیعی سبلان، عصارهٔ گل‌های سبلان و کره را نام برد. حلوای سیاه اردبیل معجونی است که از جوانهٔ گندم و کرهٔ طبیعی تهیه می‌شود و بسیار مقوی و نیروزا می‌باشد
بقعه شیخ صفی اردبیل :
بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی مجموعه ای از آرامگاه ها و بنای های تاریخی بزرگان، مشاهیر و سلاطین دوره شیخ صفی الدین بوده است که این بنای تاریخی که همچون نگینی در مرکز شهر اردبیل می درخشد. این بقعه تاریخی با قدمتی 700 ساله یکی از آثار باستانی مهم کشور است. بقعه تاریخی شیخ صفی الدین اردبیلی یکی از بناهای ارزشمند و مکان های باستانی و تاریخی کشور محسوب می شود که بعد از ثبت جهانی این آثار باستانی نظر و نگاه بسیاری از گردشگران و توریست های جهان را به سمت خود معطوف ساخته و مقصد اصلی سفر بسیاری از مردم دنیاست به گونه ای که امروزه شاهد حضور خیل عظیم گردشگران و مسافران از جای جای دنیا در این مکان تاریخی ارزشمند هستیم. یکی از موارد منحصر به فرد این مجموعه، این است که این بقعه حاوی دهها اثر بدیع در مضامین مختلف رشته های هنری است که از آن جمله می توان به عالی ترین نوع کاشی کاری معرق و مقرنس و گچ بری کتیبه های زیبا و نفیس و خط خطاطان بزرگ دوره صفوی (میرعماد، میر قوام الدین، محمد اسماعیل و…) منبت‌های ارزنده، نقره کاری، تذهیب و طلاکاری، نقاشی و تنگ بری اشاره کرد.
جنگل فندقلو اردبیل :
جنگل فندقلو به علت نزدیکی به شهرستان نمین و سهولت دسترسی از جاده بین شهری اردبیل-آستارا به عنوان یک تفرجگاه شناخته شده است که یکی از اراضی تفریحی جنگلی بوده و به فاصله 10 کیلومتر از شهر نمین و 25 کیلومتر از شهر اردبیل واقع شده و علت نامگذاری این تفرجگاه توریست پذیر وجود انبوه درختان فندق در اراضی جنگلی بوده است. این منطقه به خاطر داشتن جاذبه های منحصر به فرد جنگلی و اکوتوریسمی و همجوار بودن با گردنه زیبای حیران با جذابیت های طبیعی متنوع، قابلیتی بسیار ممتاز برای توسعه صنعت گردشگری و توریستی به حساب می آید.
دریاچه شورابیل:
دریاچه شورابیل دریاچه ای زیبا با مساحتی 120 هکتار در 2 کیلومتری جنوب شرقی استان اردبیل در کنار یکی از پرترددترین خیابان های شهر و منطقه کاملا مسکونی به دور از هرگونه آلودگی هوایی واقع شده است. این دریاچه یکی از نقاط گردشگر پذیر و طبیعی است . دریاچه شورابیل تنها به دریاچه محیط گردشگری پیرامون آن ختم نمی شود بلکه اسکله قایقرانی، دو میدانی، دوچرخه سواری، باغ وحش، هتل های مجهز و زیبا، گنجینه تاریخ طبیعی، نمایشگاه بین‌المللی و بازارچه صنایع دستی و مجموعه شهر بازی از دیگر امکاناتی هستند که در مراجعه به شورابیل می توان از آن ها با عنوان تجهیزات و تدارکات گردشگری این منطقه نام برده و بهره مند شد.
پل معلق مشگین شهر:
پل معلق مشگین شهر به عنوان بزرگترین سازه معلق منطقه و مرتفع ترین پل معلق خاورمیانه محسوب می شود که با ارتفاع 80 متر بر روی رودخانه خیاوچای و پارک جنگلی مشگین شهر با طول 365 متر و 2 متر عرض احداث شده است. این پل بخشی از مجموعه گردشگری خیاو تا گیردولی بوده و بخش خصوصی در یک مجتمع نمونه گردشگری و با امکانات فوق تفریحی، رفاهی، گردشگری و توریستی بنا شده است.
پیست اسكی آلوارس اردبیل :
این پیست اسكی در فاصله 12 كیلومتری روستای آلوارس و 24 كیلومتری سرعین قرار گرفته و از آنجایی كه پیست فوق در ارتفاع 3200 متری از سطح دریا قرار دارد به سبب بارندگی برف فراوان در طول پاییز و زمستان و به جهت دیر ذوب شدن برف های این منطقه می تواند در حدود 6 تا هشت ماه از سال مورد استفاده قرار بگیرد.
معرفی برخی آبشارهای استان اردبیل :
یکی از شهرستان هایی که آبشارهای زیاد و خروشانی در دل طبیعت خود جای داده است شهرستان گرمی می باشد که با داشتن قریب به 35 آبشار و طبیعت بکر در دشت خود یکی از مناطق گردشگری به شمار می آید.در حال حاضر بیش از 30 آثار در شهرستان مرزی گرمی وجود دارد که ارتفاعات بسیاری از این آبشارها به بیش از 12 متر می رسد و این جاذبه های طبیعی در یک منطقه بسیار زیبا و بکر واقع شده است که نمود این منطقه زیبا را می توان در ارتفاعات آبشارهایی که قدرت و بلندای سبلان را یدک می‌کشند دید. از جمله آبشارهای مهم منطقه آبشارهای کوله لر درسی، آقبلاغ، گور گور، خیاوچای، قوبول دره سی، قزلو و آبشار روستای سالالا و قاری قشلاقی می توان اشاره کرد که این آبشارها از موقعیت طبیعی بسیار مناسبی برخوردار هستند.
آبشار آقبلاغ اردبیل :
این آبشار در خلخال و در كوه آق داغ (سفیدكوه) قرار دارد. در دامنه این رشته كوه چشمه سارهای فراوانی وجود دارد كه تأمین كننده آب جریانهای چون میانرودان، گلبند رود، رودخانه زال و … می باشد. مهمترین چشمه این ناحیه كه آبدهی قابل توجهی دارد، چشمه آقبلاغ است. این چشمه در دامنه شرقی قله مركزی آق داغ قرار دارد. این چشمه بلافاصله پس از خروج، آبشار بسیار زیبا و با دورنمای جالب و دیدنی و سفیدرنگ تشكیل می دهد. نزدیكترین راه ارتباطی به آقبلاغ از طریق یك راه پیاده رو از روستای لرد بخش شاهرود خلخال میسر است.
آبشار سردابه اردبیل:
این آبشار در نزدیكی آبگرم معدنی سردابه (24 كیلومتری غرب اردبیل) در دامنه شرقی كوه سبلان واقع است. ارتفاع آن حدود 20-15 متر و حجم جریان آن نسبتاً كم و محدود به خروجی چند چشمه بالادست می باشد. این آبشار از محلهای دیدنی مجتمع آبگرم سردابه كه از نقاط گردشگری اردبیل است، می باشد.
آبشار گورگور آلوارس اردبیل :
چشمه گورگور ازجمله چشمه های مشهور منطقه سبلان می باشد. این چشمه در دره آلوارس یا قزل گوللر كه یكی از عریض ترین و باصفاترین دره های سبلان است، در ارتفاع 2420 متری از سطح دریا واقع شده است.آبدهی این چشمه بسیار بالا بوده و آب از خلل و فرج دیواره صخره ای مشرف به دره با فشار بیرون می آید. نظر به شیب تند مسیر تا رسیدن به رودخانه بستر آبشار مانندی را طی می كند و باتوجه به موقعیت تفریحی و تفرجی و ورزشی دره قزل گوللر و احداث پیست اسكی روی برف آلوارس در آن چشمه و آبشار گور گور نیز با دارا بودن آب و چشم انداز و فضای سبز جالب از نظر گردشگری را دارد.
آبشار گورگور خیاوچای اردبیل :
این آبشار در مسیر رودخانه خیاو (خیوچای) بوده و بلندی آبشار حدود 10-12 متر می باشد و از نظر حجم جریان قابل توجه می باشد . حوضچه ای دایره ای شكل درمحل ریزش آب ایجاد شده است. آبشار گورگور به علت منظره جالب طبیعی و وجود ماهی قزل آلای قرمز در رودخانه و حوضچه و برخورداری از موهبت آبگرم معدنی ملك سوئی و چشم اندازی از كوهستان سبلان (ارتفاعات دلی آلی، آیتار، هرم و كسری) جذاب و دیدنی است.