استان خراسان شمالی در مرداد ماه ۱۳۸۳ با تقسیم استان خراسان بزرگ به سه استان خراسان شمالی، خراسان رضوی و خراسان جنوبی، از استان خراسان بزرگ جدا شد . این منطقه؛ شش شهرستان با نام های بجنورد ، جاجرم, اسفراین, فاروج, شیروان, مانه و سملقان را در برمی گیرد. مرکز این استان شهر بجنورد است که در مرکز استان واقع شده است . از میان مراکز مهم تفریحی و گردشگری استان خراسان شمالی می‌توان به تفرجگاه طبیعی اش مانند : بش قارداش، بابا امان و روستای گریوان در مرکز استان، روستاهای استاد و خسرویه در شهرستان فاروج، روستای نمونه ملی گردشگری روئین و شهر تاریخی بلقیس در اسفراین، قلعه جلال الدین در گرمه، روستای اسطرخی در شیروان، روستای کاستان و معبد تاریخی اسپاخو اشاره کرد.
1– جاذبه های تاریخی بجنورد
ارگ تاریخی بلقیس بجنورد :
این مجموعه‌ی باستانی در واقع شهر کهن اسفراین محسوب میشود و قدمتی حدود چهار هزار سال دارد، بیشتر آنچه که اکنون در شهر تاریخی بلقیس باقی مانده، آثار و بقایایی است که به دوره صفوی نسبت می‌دهند، اما شواهد و یافته‌های جدید تاریخی حاکی از آن است که دیرینگی شهر تاریخی بلقیس در شهرستان اسفراین به قرن دوم اسلامی می‌رسد. یکی از بزرگترین بناهای خشتی و گلی ایران است و مجموعه آثار شامل بقایای ارگ و خندق پیرامون آن، شارستان شامل: برج و بارو، مقبره شیخ آذری، ویرانه‌های معروف به منار تپه (مسجد جامع)، کوره سفالگری، آب انبار، بازار، کاروانسرا، بنای معروف به یخدانها و یک گورستان وسیع در نزدیک دروازه شرقی است.
آدرس : ۳ کیلومتری جنوب غرب شهر کنونی اسفراین
موزه و عمارت مفخم بجنورد :
بزرگترین و شاخص ترین اثر معماری از دوره قاجار در خراسان شمالی است که در شمال شرق شهر بجنورد واقع است. در دوره قاجار عمارت مفخم همراه با بناهای دیگری از جمله آیینه‌خانه، کلاه فرنگی، حوضخانه و سردر در باغ بزرگی قرار داشته که مجموعه دارالحکومه مفخم را تشکیل می‌داده‌اند. بنای عمارت در دهه ۱۳۰۰هجری قمری، همزمان با دوره حکومت ناصرالدین شاه به دستور یارمحمدخان شادلو معروف به سردار مفخم ساخته شده و محل سکونت خانواده وی و پذیرایی از میهمانان دولتی و رجال سیاسی بوده است . بنای عمارت در دو طبقه و به ابعاد تقریبی ۵۰ در ۲۳متر و به ارتفاع حدود ۹متر ساخته شده و در مجموع ۳۴ اتاق و دو تالار بزرگ دارد که زمانی با آیینه‌کاری، کاشیکاری و گچبری تزیین شده بود.
قلعه جلال الدین گرمه :
قلعه جلال الدین گرمه یکی از برجسته‌ترین قلعه‌های نظامی خراسان شمالی محسوب میشود که در سده‌های ششم تا هفتم هجری ساخته شده، این قلعه بر روی تپه‌ای نسبتا مرتفع سنگی قرار دارد، با مصالحی چون سنگ و ملاط ساروج و گاها آجر ساخته شده و دارای پلانی شش گوش با شش برج مدور در اطراف آن است که درب ورودی آن در ضلع جنوب واقع شده و در سال‌های گذشته نیز عمارتی در بالای این درب مشاهده می‌شد.
آدرس : حد فاصل بین گرمه و جاجرم ، پنج کیلومتری غرب شهرستان گرمه
معبد اسپاخو :
معبد سنگی اسپاخو موسوم به آتشکده یا کلیسای اسپاخو کهن‌ترین بنای دوره ساسانی ثبت شده در خراسان شمالی است که در بر روی تپه‌ای مرتفع در دامنه جنگل‌های سوزی برگ ارس و در قسمت جنوبی روستای اسپاخو واقع شده است. معماری این بنا الگو گرفته از ترکیب گنبد وایوان است که سابقه کهنی در معماری بناهای دوران تاریخی و اسلامی دارد و در نظریه دیگر این بنا الگو گرفته از پای فیل مشهور به پافیلی است که از پابرجا ترین نوع معماری محسوب می شود . در وجه تسمیه دهکده اسپاخو گفته می شود واژه “هسپ واسپ” که نام کهن وپهلوی است به مرور زمان تبدیل به اسب شده وطبق شواهد احتمالی این منطقه محل پرورش اسب بوده که نام دهکده اسپاخو نیزاز آن گرفته شده است .
آدرس : کیلومتر ۱۱۵ محور بجنورد به جنگل گلستان و در ۶۵ کیلومتری غرب شهر آشخانه؛ مرکز شهرستان مانه وسملقان
2- جاذبه های تفریحی ، طبیعی و روستاهای گردشگری بجنورد
بش قارداش :
تفرجگاه‌های طبیعی بش قارداش از زیباترین مناطق گردشگری خراسان شمالی محسوب میشود . این مکان تفریحی دارای امکانات تفریحی برای کودکان، سه استخر شنا برای کودکان و بزرگسالان، مسجد ونمازخانه، چند مرکز فروش تنقلات، میدان اسب سواری در فصل تابستان و دیگر امکانات تفریحی و گردشگری است.
آدرس : در پنج کیلومتری مرکز خراسان شمالی و در ابتدای جاده بجنورد به اسفراین
پارک گردشگری بابا امان :
بابا امان بجنورد نیز یکی از زیباترین و قدیمی‌ترین پارک‌های گردشگری کشور است . در این مرکز تفریحی مکانی با نام قوری در بلندترین نقطه این پارک ساخته شده و فضایی نیز با عنوان متل بابا امان که دارای سالن غذاخوری و خوابگاه برای مسافرین است وجود دارد.
آدرس : ۱۰ کیلومتری شمال شرق بجنورد
روستای خسرویه فاروج :
روستای خسرویه فاروج با آب و هوایی روح بخش و سوغاتی‌های خوشمزه، روستایی زیبا با چشم اندازه‌ای طبیعی شگفت انگیز و داشتن امکانات زیرساختی مناسب که گردشگران می‌توانند در کنار بهره مندی از مواهب طبیعی و زیبایی باغ‌ها و درختان سر به فلک کشیده آن؛ دقایقی نیز در محوطه‌های باستانی این روستا قدم زنند.
آدرس : ۲۶ کیلومتری جنوب فاروج در استان خراسان شمالی
روستای رویین اسفراین :
سکونتگاهی پلکانی و بسیار زیبا که به سبب داشتن باغات سیب به روستای شکوفه‌های سیب نیز شهرت دارد؛ این روستای با دارا بودن قدمتی بیش از ۵۰۰ سال و تپه‌های زیبای باستانی، از جمله برترین روستاهای پلکانی ایران و توریستی‌ترین مناطق کشور محسوب میشود
آدرس : ۲۶ کیلومتری شمال شهر اسفراین
روستای اسفیدان :
روستای اسفیدان با طبیعتی زیبا در خراسان شمالی است كه به علت بافت پلكانی خود به ماسوله شرق كشور نیز معروف است؛ این روستا یکی از خوش آب و هواترین روستاهای خراسان بزرگ محسوب میشود، به گونه‌ای که در سال ۸۵ به عنوان زیباترین روستای ایران انتخاب شده است .
آدرس : ۴۵ كیلومتری جنوب شرقی بجنورد
روستای اسطرخی :
این روستا در در دره‌ای نسبتا ژرف قرار گرفته و رودخانه‌ای از میان آن می‌گذرد. این رودخانه روح نواز که از چندین چشمه کوچک و بزرگ تشکیل شده و پس از طی مسافتی کوتاه به آبشاری زیبا و بلند تبدیل شده و آب آن از ارتفاع ۲۰ متری به ته دره سرازیر میشود؛ هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند.
آدرس : ۲۸ کیلومتری جنوب شهر شیروان ، دهستان گلیان
آبشـار روستای حميد بجنورد
در جنوب روستا، دره تنگ با صخره هاي عظيم قرار دارد و در انتهاي دره به فاصله حدود دو كيلومتر از روستاي حميد آبشاري به ارتفاع 25 متر ديده مي شود. روستا و آبشار حميد همواره به عنوان مکانی تفریحی مورد توجه ورزشكاران كوهنورد و خانواده ها بوده است.
آدرس : 7 كيلومتري شرق بجنورد
دره مهنـان بجنورد :
این دره به دليل سهولت دسترسي و بهره مندی از درختان انبوه، رودخانه و چشمه هاي آب قابل شرب مکانی مناسب جهت گردش است. چشمه معروف مهنان كه در قسمت انتهاي دره داريان روستان مهنان قرار دارد يكي از پر آب ترين چشمه هاي منطقه است كه وجود درختان كهنسال چنار و بقاياي آسياب آبي در اطراف آن براي گردشگران جالب توجه است.
آدرس : كيلومتر 18 مسير جاده بجنورد – اسفراين ، بعد از پارك طبيعي بش قارداش
دره بـازخانه خراسان شمالی :
يكي از آبادترين و زيباترين دره هاي اطراف بجنورد دره بازخانه است . چشمه هاي متعدد آب و باغ هاي ميوه و درختان گردو از مشخصات اصلي اين مسير است.
آدرس : از روستاي درصوفيان واقع در جنوب شرقي بجنورد مسیر این دره آغاز مي شود.
روستای استاد :
روستای استاد از جمله روستاهای باستانی خراسان شمالی و ایران محسوب میشود و در کنار این زیبایی تاریخی، از طبیعتی غنی و آب و هوایی به غایت مطبوع و مطلوب برخوردار است. یکی از روستای تاریخی با طبیعتی دیدنی و سمفونی زیبایی از نواها و نماها در شهرستان فاروج است
آدرس : ۲۲ کیلومتری جنوب شهر فاروج
روستای کاستان :
روستای کاستان دارای طبیعتی زیبا و بکر، وجود دره‌ها و کوه‌های مرتفع، جنگل‌های انبوه، رودخانه‌های خروشان، آبشار زیبا، غارهای فراوان، اماکن تاریخی و …این روستا را به یکی از روستاهای دیدنی و منحصر به فرد خراسان شمالی تبدیل کرده است.
آدرس : ۵۰ کیلومتری شهر آشخانه مرکز شهرستان مانه و سملقان
روستای گریوان :
روستای گریوان از نقاط کوهستانی استان خراسان شمالی به شمار می‌رود که رشته کوه سالوک درجنوب غربی آن قرار گرفته است؛ شمال این روستا را رشته کوه کم ارتفاع «کینی» در امتداد بینالود – آلاداغ تشکیل می‌دهد؛ هرچند که این روستا از روستاهای تاریخی ایران نیست ولی سرزمینی آباد و بارور با ویژگی‌های منحصربه فرد است.
روستاي گردشگری دشت :
آب و هواي اين منطقه از نوع معتدل كوهستاني است و به دلیل نفوذ هوای مرطوب دریای مازندران مراتع سرسبز و در بخشهایی پوشش تنک جنگلی دارد. محیط مناسب دشت در دوره باستان نیز جمعیتهای بومی را به خود جذب کرده و امروزه آثار آن به شکل قلعه، سردابه، تپه و محوطه های باستانی نمود یافته است.
آدرس : 80 كيلومتري شمال غرب گرمه، در مسیر جاده بجنورد– گرگان
روستاي گردشگري رويين :
دارای آب و هواي معتدل كوهستاني با زمستان هاي سرد و پر برف و تابستان هاي معتدل است. در اين روستا خانه ها به طرز بسيار زيبايي به صورت پلكاني بر روي يكديگر ساخته شده اند به طوري كه پشت بام منزل يكي حياط خانه ديگري است. همچنين روستا طبيعتي سرسبز، ارتفاعات بلند، رودخانه دائمي، درختهاي چنار قديمي دارد كه به آن چهره منحصر به فردي بخشيده است.
آدرس : 27 كيلومتري شمال اسفراين
روستای گردشگري کشانک :
جاذبه هاي طبيعي همچون چشمه هاي علي جمعه، علي دري، سالان، مسافر، ترناولي، کاني موسو، ساخ چشمه و قارياق ده و ارتفاعات سرسبزي همچون کورکن، تيغ بل، ترناولي و ترنو و سرم با ارتفاع هزارو 844 متر در مجاورت جنوب روستا واقع است.
آدرس : 11 کيلومتري جنوب غربي آشخانه
منطقه گردشگري يامان داغي :
منطقه نمونه يامان داغي در جنوب و جنوب غربي و جنوب شرق روستاي نمونه گردشگری درکش و روستاي جوزک در منتهي اليه غرب و روستاي هاور در شرق واقع شده است، منطقه به لحاظ اقليمي کوهستاني با آب و هواي معتدل در تابستان و سرد در زمستان ها و منطقه مورد نظر، فاقد جمعيت ساکن است. بعضي از جاذبه هاي گردشگري منطقه عبارتند از: جنگلهاي هيرکاني که تنها بازمانده اين گونه منحصر به فرد در شرق کشور است با پوشش غالب بلوط، مازو، بلند مازو، راش، کرکو و… کوهستان مرتفع با قلل متعدد و قله قوالي با ارتفاع دوهزارو 900 متر، چشمه سارها، دره ها و مناطق ييلاقي گولک، نرگزلي، کشگربه، ترناولي و دره هاي سرسبز است.