ایاصوفیه (Hagia Sophia)، یکی از معروف ترین و پرجاذبه ترین بناهای تاریخی در استانبول ترکیه است که تاریخچه ای بسیار غنی و متنوع دارد. این مکان مقدس که در ابتدا به عنوان کلیسای مسیحی بنا شده بود، در طول تاریخ کاربردهای مختلفی داشته و به همین دلیل داستانی منحصر به فرد را در دل خود جای داده است.
ایاصوفیه، روایتگر تاریخ استانبول
ایاصوفیه، یکی از مهم ترین بناهایی است که چهره استانبول را نشان می دهد و با میزبانی متعددی که از امپراتوری ها در طول تاریخ داشته، امتحان خود را پس داده است. این شاهکار معماری در قلب منطقه تاریخی استانبول، با گنبد عظیم و موزاییک های خیره کننده اش، روایتگر تاریخ این شهر است. ایاصوفیه (Ayasofya)، نه تنها به خاطر شکوه معماری اش، بلکه به خاطر تغییراتی که در طول تاریخ تجربه کرده، مکانی عجیب و رویایی به حساب می آید. در واقع، ایاصوفیه گردشگران و بازدیدکنندگان را به سفری در گذشته دعوت می کند و آن ها را با دنیای پر رمز و راز خود آشنا می کند.
ایاصوفیه در بین سال های ۵۳۲ تا ۵۳۷ میلادی به دستور امپراتور بیزانسی، توسط ۱۰ هزار کارگر و ۱۰۰ معمار هنرمند ساخته شد و به مدت تقریبا هزار سال به عنوان بزرگ ترین کلیسای جهان فعالیت می کرد. این بنا که در ابتدا به عنوان «کلیسای بزرگ (Megale Ekklesia)»، شناخته می شد، به تدریج به «ایاصوفیه (Hagia Sophia)»، تغییر نام داد. تا فتح استانبول در سال ۱۴۵۳، ایاصوفیه مرکز دنیای ارتدکس بود و پس از آن به مسجد تبدیل شد. سپس، با تصمیم دولت در سال ۱۹۳۵ به موزه تبدیل شد و در سال ۲۰۲۰ دوباره به عنوان مسجد به فعالیت خود ادامه داد.
چگونه از میدان تکسیم به ایاصوفیه برویم؟
با توجه به اهمیت مسجد ایاصوفیه به عنوان یکی از برجسته ترین نقاط تاریخی استانبول از گذشته های دور تا کنون، طبیعی است که بازدید از آن در لیست بسیاری از گردشگران باشد. اگر قصد دارید از میدان تکسیم که یکی از بزرگ ترین میدان های استانبول محسوب می شود به ایاصوفیه بروید، چند گزینه دارید.
میدان تکسیم تا ایاصوفیه با خودرو
احتمالا سریع ترین، مقرون به صرفه ترین و راحت ترین وسیله جا به جایی برای رسیدن به ایاصوفیه، استفاده از خودرو باشد؛ زیرا می توانید بدون توجه به محدودیت های حمل و نقل عمومی و با داشتن فضای خصوصی بیشتر، از تکسیم به ایاصوفیه برسید. از سوی دیگر، در نظر داشته باشید که احتمالا ایاصوفیه تنها مقصد شما در استانبول نخواهد بود؛ به همین خاطر برای سهولت در تردد و بازدید از سایر جاذبه های گردشگری، می توانید، اقدام به اجاره خودرو در استانبول کنید.
لازم به ذکر است، چون بسیاری از نقاط مهم شهر به میدان تکسیم نزدیک هستند، می توانید با اجاره خانه مبله در استانبول نزدیک میدان تکسیم، نه تنها به جاذبه های گردشگری مهم نزدیک باشید، بلکه در کنترل و مدیریت هزینه های سفرتان هم گام مهمی بردارید. لازم به توضیح است، رزرو هتل در استانبول، مخصوصا برای اقامت های طولانی مدت مقرون به صرفه نیست و ممکن است هزینه اقامت، از بودجه تعیین شده تان برای این سفر فراتر برود.
میدان تکسیم تا ایاصوفیه با تاکسی
استفاده از تاکسی احتمالا یکی از گزینه های مناسب و سریع برای انتقال از میدان تکسیم تا ایاصوفیه باشد. شما با استفاده از تاکسی در حدود ۸ دقیقه به ایاصوفیه می رسید اما هزینه این مسافت کم، ممکن است هزینه بیشتری برای شما به همراه داشته باشد.
میدان تکسیم تا ایاصوفیه با اتوبوس
احتمالا استفاده از اتوبوس، رایج ترین نوع تردد برای رسیدن به ایاصوفیه باشد. معمولا هم خطوط داخل شهری، در زمان های مشخصی از میدان تکسیم به ایاصوفیه حرکت می کنند. برای رسیدن به ایاصوفیه، اتوبوسی که سوار می شوید باید در یکی از ایستگاه های امینونو (Eminönü) یا آکسارای توقف کند. پس از پیاده شدن از اتوبوس در یکی از این ایستگاه ها، می توان به راحتی با تراموا به ایاصوفیه رسید. از طرفی، برای گردشگران و بازدیدکنندگان، شاید استفاده از اتوبوس خسته کننده باشد؛ مخصوصا که حداقل ۲۵ دقیقه باید در مسیر باشید.
میدان تکسیم تا ایاصوفیه با تراموا
برای رسیدن از میدان تکسیم به ایاصوفیه با تراموا، شما ابتدا باید ده دقیقه پیاده روی کنید تا به ایستگاه تراموای فیندیکلی (Fındıklı)، برسید. سپس، در ایستگاه گولهانه (Gülhane)، پیاده خواهید شد که کل این مسیر حدودا ۱۰ دقیقه خواهد بود. اکنون با پیاده روی در حدود ۶۰۰ متر، به ایاصوفیه خواهید رسید.
۱۰ نکته جالب در مورد ایاصوفیه
از زمان فتح استانبول و تبدیل ایاصوفیه به مسجد، این مکان در میان مسلمانان سراسر جهان به شدت شهرت یافت و سپس این شهرت در میان سایر ادیان هم شدت گرفت. بدون اغراق می توان گفت، هرساله میلیون ها گردشگر با ثبت نام یا رزرو تور، برای بازدید از این مکان تاریخی، به استانبول سفر می کنند که تعداد گردشگران ایرانی در میان آن ها بسیار زیاد است.
اگر شما هم جزو آن دسته از افراد هستید که حتی کارهای رزرو هتل در استانبول را هم انجام داده اید، احتمالا از همین حالا لیست مکان هایی که قصد بازدید از آن ها را دارید، آماده کرده اید. با این حال خواندن ۱۰ نکته جالب در مورد ایاصوفیه که بتواند به شما در ادامه سفرتان کمک کند، خالی از لطف نخواهد بود.
ایاصوفیه سه بار ساخته شد
ایاصوفیه ابتدا توسط امپراتور کنستانتین اول به عنوان یک کلیسای بزرگ ساخته شد. اولین بنای ایاصوفیه در قرن چهارم به شکل یک کلیسای چوبی ساخته شد. این بنا به کنستانتین اول نسبت داده می شود، اما در زمان حکومت پسرش کنستانتیوس تکمیل شد. این اولین بنا زیاد دوام نیاورد و پس از تبعید پاتریک یوانِس کریسوستوموس و شورش هایی که به دنبال آن رخ داد، در آتش سوخت. سپس، تئودوسیوس دوم این بنا را بازسازی کرد و در ایاصوفیه دوباره برپا شد.
با این حال، این کلیسا هم در جریان شورش نیکا دوباره سوخت. امپراتور یوستینیانوس دستور داد تا به جای بازسازی به شکل قبلی، کلیسای بزرگتری توسط آنتیمیوس از ترالز و ایسیدور از میلتوس ساخته شود. بنای ایاصوفیه که امروزه می بینیم، همان بنای ساخته شده در این دوره است که یوستینیانوس شخصا به ساخت این بنا نظارت داشت.
ستون ها و مرمرها از سرزمین های مختلف
یکی از ویژگی های خاص ایاصوفیه، نوع مواد استفاده شده و منشاء جغرافیایی آن ها است. به دستور ژوستینیانوس اول، هنگام ساخت ایاصوفیه، هشت ستون قرمز از مصر باستان آورده و از مرمرهای معبد آرتمیس در افس استفاده شد. برای اطمینان از دوام گنبد و جلوگیری از فروپاشی آن، از آجرهای مخصوصی که از خاک رودوس ساخته شده بودند، استفاده شد. در واقع، این آجرها خاصیت جالبی داشتند که ضد آب بودند و به همین دلیل مورد استفاده قرار گرفتند.
درب امپراتور در ایاصوفیه
اگرچه ایاصوفیه دارای درهای متعددی می باشد، اما برجسته ترین آن ها درب امپراتور است که فقط پادشاهان از آن وارد می شدند. این درب برنزی که از چوب بلوط ساخته شده، دارای یک موزاییک است که بر روی آن، پرتره لئون ششم در حال سجده در مقابل تصویر عیسی ترسیم شده است. جالب است بدانید، در این تصویر معروف، لئون ششم به دلیل مخالفت با تصمیم کلیسا و ازدواج با چهار زن، طلب بخشش می کند.
ستون آرزوها، همراه با اشک های مریم
در ایاصوفیه ستونی به نام ستون آرزوها وجود دارد که گفته می شود اشک های مریم مقدس که خبر به صلیب کشیده شدن عیسی را شنیده بود، باعث ایجاد حفره ای در آن شده است. این ستون مخصوصا برای مقدس کردن بنا به ایاصوفیه آورده شد و بازدیدکنندگان باور دارند که با قرار دادن انگشتان خود در سوراخ این ستون و چرخاندن آن، آرزوهایشان برآورده می شود.
تصویر دو فرشته ایاصوفیه
در بخشی از ایاصوفیه، تصویر جبرئیل و در سمت چپ آن، تصویر میکائیل قرار دارد. تصویر جبرئیل تا حد زیادی تا امروز باقی مانده، اما از تصویر میکائیل تنها نوک بال و بخشی از پا باقی مانده است. گمان می رود که این دو تصویر فرشته در نیمه دوم قرن نهم به به ایاصوفیه اضافه شده اند.
یادداشت وایکینگ ها در ایاصوفیه
در بخش میانی گالری جنوبی، بر روی نرده های مرمری، نوشته ای واضح به خط وایکینگ ها وجود دارد که در آن نوشته شده: «هالفدان اینجا بود.» این نوشته مربوط به قرن نهم بوده و گمان می رود توسط یک سرباز وایکینگ که در ارتش روم شرقی خدمت می کرده، بر روی دیوار حک شده است.
موزاییک امپراتور الکساندر در ایاصوفیه
این موزاییک در بخش جنوب غربی گالری شمالی قرار دارد و امپراتور الکساندر را که برادرش لئون ششم او را در سلطنت شریک کرد، به تصویر می کشد. این موزاییک که به قرن دهم مربوط می شود، یکی از سالم ترین موزاییک های باقی مانده در ایاصوفیه است.
موزاییک های زوئی و کومننوس در ایاصوفیه
موزاییک های زوئی و کومننوس که در دیوار شرقی گالری جنوبی ایاصوفیه قرار گرفته اند، به نیمه اول قرن یازدهم تعلق دارند. در حالت کنونی این موزاییک، تصویر عیسی مسیح در مرکز و در دو سمت او زوئی و همسرش امپراتور نهم کنستانتین دیده می شوند.
با این حال، در موزاییک کومننوس، مریم مقدس در مرکز ایستاده و عیسی مسیح کودک را در آغوش دارد و در دو طرف او امپراتور دوم ژان کومننوس و همسرش ایرن قرار گرفته اند. موضوع این دو موزاییک به طور کلی، اهداهای امپراتورها به ایاصوفیه است و کیسه های پولی که در دستان امپراتورها دیده می شود، این موضوع را تایید می کند.
اومفالیون (Omphalion) ایاصوفیه
در امپراتوری روم شرقی، مکانی به نام اومفالیون وجود داشت که امپراتورها در آن با مراسم خاصی تاج گذاری می کردند. این مکان شامل یک دایره بزرگ مرمرین بود که اطراف آن با دایره های رنگارنگ و مختلف در اندازه های گوناگون تزئین شده بود. این تزئینات به سبک «اوپوس سکتیل» انجام شده بود.
مناره های ایاصوفیه
پس از فتح استانبول و تبدیل کلیسای ایاصوفیه به مسجد، سلطان فاتح یک مناره چوبی بر روی یکی از نیمه گنبدها ساخت که متاسفانه اثری از آن تا به امروز باقی نمانده است. مناره ای که در جنوب شرق قرار دارد، به دوران فاتح سلطان محمد یا بایزید دوم نسبت داده می شود.
همچنین، مناره ای که در سمت باب همایون قرار دارد، به دلیل شباهت با مناره های مسجد سلیمیه در ادیرنه (Edirne Selimiye Camii)، به دوران سلیم دوم و ساخته دست معمار سینان نسبت داده می شود. مناره های دوگانه در سمت جنوب غربی و شمال غربی نیز توسط معمار سینان ساخته شدند.
هزینه ورود به مسجد ایاصوفیه چقدر است؟
بدون شک ایاصوفیه که یکی از مهم ترین آثار تاریخی معماری جهان است و تا به امروز برجای مانده، از نظر معماری، شکوه، بزرگی و کارکرد، جایگاه ویژه ای در دنیای هنر دارد. بسیاری از گردشگران ایرانی پس از خرید بلیط هواپیما به مقصد استانبول، یکی از اولین مکان هایی که برای بازدید به ذهنشان خطور می کند، ایاصوفیه است. با این حال سوال مهم این است که هزینه ورود به این مکان تاریخی چقدر است؟
در حال حاضر (نیمه اول سال ۲۰۲۴)، قیمت بلیط مسجد ایاصوفیه برای افراد بزرگسال ۱۰۰ لیر و برای کودکان، رایگان درنظر گرفته شده است. بدون شک، موزه تاریخ و تجربه ایاصوفیه، برای کسانی که می خواهند تاریخ غنی ایاصوفیه را از دیدگاه جامع تجربه کنند، تجربه ای بی نظیر ارائه می دهد.